Trong ba thế hệ iPhone gần đây, Apple đã tạo ra một sự khác biệt rõ rệt trên thị trường di động, đặc biệt là tại Mỹ là loại bỏ hoàn toàn khay SIM vật lý. Bắt đầu từ dòng iPhone 14, người dùng tại Mỹ đã buộc phải làm quen với một tương lai chỉ có eSIM. Google cũng vừa nối gót với các mẫu Pixel 10, Pixel 10 Pro và Pixel 10 Pro XL không có khay SIM tại thị trường này. Động thái này đặt ra một câu hỏi lớn cho toàn bộ ngành công nghiệp di động, bao gồm cả gã khổng lồ Samsung rằng, đã đến lúc chúng ta phải đưa ra lựa chọn dứt khoát giữa eSIM và SIM vật lý hay chưa?

Lời hứa và thực tại phũ phàng của eSIM

Hành trình của thẻ SIM là một chuỗi thu nhỏ kích thước đầy ấn tượng, từ mini-SIM, micro-SIM và giờ là nano-SIM đã trở thành tiêu chuẩn từ khoảng năm 2015. Ngành công nghiệp đã rất nhanh chóng trong việc chuyển đổi giữa các chuẩn SIM vật lý, nhưng lại tỏ ra chậm chạp một cách đáng ngạc nhiên khi tiến đến bước cuối cùng: loại bỏ hoàn toàn thẻ nhựa.

Khi eSIM (embedded SIM) lần đầu được giới thiệu, nó mang theo một lời hứa hẹn đầy hấp dẫn về một tiêu chuẩn kết nối toàn cầu. Người dùng có thể dễ dàng kích hoạt một gói cước mới ngay khi hạ cánh xuống một quốc gia xa lạ, chuyển đổi nhà mạng chỉ bằng vài cú chạm trên màn hình, hay di chuyển số điện thoại của mình từ máy cũ sang máy mới một cách liền mạch. Đó là một viễn cảnh tương lai nơi sự phiền toái của việc tìm que chọc SIM, tháo lắp thẻ nhựa nhỏ xíu hay lo lắng về việc làm mất SIM sẽ chỉ còn là quá khứ.

Tuy nhiên, thực tế lại phức tạp hơn rất nhiều. Mặc dù hầu hết các nhà mạng lớn trên toàn cầu đã hỗ trợ eSIM, nhưng quy trình kích hoạt và sử dụng lại không hề đồng nhất. Một số nhà mạng yêu cầu người dùng phải tải ứng dụng riêng, người khác lại bắt buộc phải liên hệ với bộ phận chăm sóc khách hàng, hoặc tuân theo một quy trình gồm nhiều bước phức tạp. Tại Việt Nam, trong khi các nhà mạng lớn như Viettel, VinaPhone, MobiFone đều đã triển khai eSIM, quy trình chuyển đổi đôi khi vẫn đòi hỏi người dùng phải ra trực tiếp cửa hàng giao dịch, thay vì có thể tự thực hiện hoàn toàn trực tuyến một cách đơn giản.

Vấn đề trở nên nan giải hơn khi bạn muốn chuyển eSIM từ điện thoại này sang điện thoại khác. Một số nhà mạng cho phép thực hiện việc này tương đối dễ dàng, nhưng nhiều nhà mạng khác lại yêu cầu sự can thiệp thủ công hoặc một quy trình đăng ký lại phiền phức. Thử thách lớn nhất có lẽ là khi chuyển đổi giữa hai hệ điều hành khác nhau, ví dụ từ một chiếc điện thoại Android sang iPhone hoặc ngược lại. Đây là lúc lời hứa về sự tiện lợi của eSIM sụp đổ hoàn toàn, biến thành một trải nghiệm gây bực bội. Nếu eSIM thực sự là tương lai, thì tình trạng hiện tại rõ ràng là không thể chấp nhận được.

Vì sao nhà sản xuất và nhà mạng muốn điện thoại chỉ có eSIM?

Lý do chính khiến các nhà sản xuất như Apple và Google đi tiên phong trong việc loại bỏ khay SIM vật lý là để tối ưu hóa không gian bên trong thiết bị. Một khay SIM, dù nhỏ, vẫn chiếm một thể tích quý giá có thể được dùng cho các linh kiện khác như một viên pin lớn hơn, một hệ thống tản nhiệt hiệu quả hơn, hoặc cải thiện khả năng kháng nước và bụi của thiết bị. Về mặt kỹ thuật, đây là một bước tiến hợp lý.

Về phía các nhà mạng, động lực còn lớn hơn và trực tiếp liên quan đến lợi ích kinh doanh. Một chiếc điện thoại chỉ có eSIM khiến việc người dùng thêm SIM thứ hai của một nhà mạng đối thủ trở nên khó khăn hơn đáng kể so với việc chỉ cần lắp một chiếc SIM vật lý vào khay thứ hai. Điều này làm tăng sự trung thành của khách hàng và doanh thu trên mỗi người dùng.

Hơn nữa, các nhà mạng có thể kiểm soát quá trình kích hoạt và chuyển đổi, tạo ra một rào cản vô hình khiến khách hàng cảm thấy ngần ngại khi muốn rời mạng, dù là tạm thời khi đi du lịch hay vĩnh viễn để tìm một nhà cung cấp tốt hơn. Những sự phức tạp trong quy trình không phải là ngẫu nhiên, chúng được thiết kế để đủ khó để giữ chân người dùng.

Để giảm bớt nhu cầu sử dụng SIM du lịch, các nhà mạng tại nhiều quốc gia, đặc biệt là Mỹ và châu Âu, đã tích cực cải thiện các gói cước chuyển vùng quốc tế (roaming). Thay vì mức phí đắt đỏ như trước, họ cung cấp các gói roaming miễn phí hoặc có mức phí cố định hàng ngày với giới hạn rõ ràng, loại bỏ nỗi lo về sốc cước phí sau chuyến đi. Khi kết hợp với sự phiền phức của việc tìm một cửa hàng nhà mạng ở nước ngoài có hỗ trợ eSIM trả trước, việc sử dụng SIM chính để roaming bỗng trở nên hấp dẫn hơn.

Dù vậy, sự phổ biến của các ứng dụng cung cấp eSIM du lịch như Gohub hay Holafly đã giúp việc có kết nối dữ liệu ở nước ngoài trở nên dễ dàng hơn bao giờ. Tuy nhiên, chúng không phải lúc nào cũng hoạt động hoàn hảo, bạn phải trả trước cho dung lượng, và các cuộc gọi hay tin nhắn đến số chính của bạn vẫn có thể phát sinh chi phí nếu không cẩn thận. Tất cả những điều này càng củng cố một sự thật rằng, chúng ta cần một tiêu chuẩn toàn cầu duy nhất.

Tại Việt Nam, SIM vật lý vẫn là lựa chọn ưu tiên

Tại một thị trường đặc thù như Việt Nam, câu chuyện về eSIM và SIM vật lý lại có những sắc thái riêng. Thói quen sử dụng hai SIM hai sóng đã ăn sâu vào tiềm thức của đại đa số người dùng. Một cấu hình phổ biến là một SIM chính từ nhà mạng lớn (Viettel, MobiFone, VinaPhone) để giữ liên lạc, nhận cuộc gọi và tin nhắn quan trọng, và một SIM phụ (thường là của các nhà mạng có gói cước dữ liệu rẻ như Vietnamobile hoặc Wintel) chuyên để truy cập Internet.

Sự tiện lợi của khay SIM vật lý kép là không thể bàn cãi. Người dùng có thể dễ dàng thay đổi SIM dữ liệu hàng tháng để tận dụng khuyến mãi của các nhà mạng khác nhau. Khi một chiếc điện thoại bị hỏng, việc tháo SIM lắp sang một chiếc máy sơ cua chỉ mất vài giây. Việc này đảm bảo liên lạc không bị gián đoạn, một yếu tố cực kỳ quan trọng trong công việc và cuộc sống hàng ngày.

Với eSIM, quy trình này trở nên phức tạp hơn rất nhiều. Việc chuyển eSIM sang một thiết bị khác đòi hỏi phải có kết nối Wi-Fi, quét mã QR và thực hiện nhiều bước xác thực. Trong trường hợp khẩn cấp khi điện thoại hỏng và không có Wi-Fi, người dùng có thể bị “cô lập” hoàn toàn.

Thêm vào đó, thị trường điện thoại “xách tay” tại Việt Nam vẫn rất sôi động. Những chiếc iPhone phiên bản Mỹ chỉ có eSIM đang gây ra không ít khó khăn cho người dùng. Họ phải đối mặt với quy trình chuyển đổi SIM vật lý hiện có sang eSIM, và nếu muốn dùng hai số, họ buộc phải đăng ký hai eSIM, một quy trình mà không phải ai cũng cảm thấy thoải mái và dễ dàng.

Phần lớn người dùng di động tại Việt Nam là thuê bao trả trước. Trong khi đó, như đã đề cập, việc hỗ trợ eSIM cho thuê bao trả trước của các nhà mạng trên thế giới và cả ở Việt Nam đôi khi vẫn còn hạn chế hoặc quy trình phức tạp hơn so với thuê bao trả sau. Đây là một rào cản lớn cho việc phổ cập eSIM trên diện rộng tại thị trường nội địa.

Chính vì những lý do này, đối với phần đông người dùng Việt Nam ở thời điểm hiện tại, một chiếc điện thoại có khay SIM vật lý, đặc biệt là SIM kép, vẫn là một lựa chọn an toàn, linh hoạt và quen thuộc hơn.

Tương lai nào cho thẻ SIM?

Mặc dù tình trạng hiện tại của eSIM còn nhiều bất cập, nhưng tiềm năng của công nghệ này là không thể phủ nhận. Giải pháp cho mớ hỗn độn này không phải là quay trở lại quá khứ, mà là một bước nhảy vọt táo bạo về phía trước: biến eSIM trở thành tiêu chuẩn duy nhất trên toàn cầu và loại bỏ hoàn toàn SIM vật lý.

Đây có vẻ là một động thái quyết liệt, nhưng nó sẽ buộc các nhà mạng trên khắp thế giới phải hành động. Khi eSIM là lựa chọn duy nhất, các nhà mạng sẽ không thể để quy trình kích hoạt và chuyển đổi phức tạp làm rào cản thu hút khách hàng mới. Họ sẽ phải đầu tư vào các giải pháp tự phục vụ (self-service) hiệu quả, cho phép người dùng kích hoạt, chuyển đổi eSIM một cách nhanh chóng và dễ dàng mà không cần sự can thiệp của nhân viên.

Chi phí để có được một khách hàng mới thông qua các kênh chăm sóc khách hàng truyền thống sẽ trở nên quá cao, và ban lãnh đạo các công ty viễn thông sẽ nhanh chóng nhận ra rằng việc đơn giản hóa trải nghiệm người dùng là con đường tất yếu. Mọi rào cản đối với khách hàng dùng eSIM, dù là thuê bao trả trước hay trả sau, sẽ phải được gỡ bỏ khi họ không còn lựa chọn nào khác.

Khi đó, lời hứa ban đầu của eSIM mới có thể trở thành hiện thực. Người dùng sẽ thực sự có thể chuyển đổi nhà mạng, kích hoạt SIM du lịch, hay đổi điện thoại một cách liền mạch. Ngay cả những thị trường vốn chậm chân trong việc áp dụng công nghệ mới như Trung Quốc cũng đã bắt đầu cấp phép eSIM, qua đó cho thấy một sự dịch chuyển toàn cầu, dù chậm, nhưng đang diễn ra.

Cuộc đối đầu giữa eSIM và SIM vật lý không chỉ là về công nghệ, mà còn là cuộc giằng co lợi ích giữa nhà sản xuất, nhà mạng và người dùng. Con đường chuyển đổi chắc chắn sẽ còn nhiều gập ghềnh, nhưng một tương lai với kết nối di động linh hoạt và tiện lợi hơn là hoàn toàn xứng đáng. Đối với người dùng tại Việt Nam, cho đến khi hệ sinh thái eSIM trở nên hoàn thiện và thực sự thân thiện, sự hiện diện của một khay SIM vật lý trên chiếc smartphone vẫn là một yếu tố quan trọng khi đưa ra quyết định mua sắm.